بسم الله الرحمن الرحیم

هرکس که اسم علیرضا دلبریان را شنیده باشد همان ابتدا اولین چیزی که به ذهنش می رسد روایت های صمیمی و اشک دار و فابریک او از دفاع مقدس است. و من که چند سال است او را می شناسم خوب می دانم که او یک جعبه ی پر از اطلاعات درباره ی جنگ است. چه خاطرات و روایتهای فابریک از شهدا و جانبازان و چه اطلاعات جالب از شرایط اداره ی جنگ و اوضاع لشگرها و گردانها و عملیات ها و ... . به همین دلیل هم بود که چند بار خودم به او گیر داده بودم که بیاید و حرفهایش را بزند تا در قالب کتاب چاپ بشود اما زیر این بار نمی رفت.

همه ی آنچه که گفته شد باعث می شد وقتی که بشنوم کتاب خاطرات علیرضا دلبریان چاپ شده بی نهایت خوشحال بشوم و در به در به دنبال تهیه ی کتاب باشم. اما چه بگویم از کتابی که به موجب خواندنش -و شاید به یک نوعی بدون خواندنش!- چیزی نمانده بود که از تعجب سرم سوت بکشد! اینکه چطور بدون خواندنش سرم سوت کشید را همانجا که درباره ی طرح جلد حرف زدم متوجه می شوید. هنوز کتاب به نیمه نرسیده بود که تصمیم گرفتم نقد تند و تیزی علیه نویسنده ی گرامی اش -آقای خسروی راد- بنویسم تا از این به بعد کتابی که متعلّق به شهدا و رزمندگان است را با کم کاری خراب نکند. البته همین جا اعلام کنم که از آفای عاکف و انتشاراتِ ایشان هم اصلاْ و ابداْ چنین انتظاری را نداشتم که کتابی را با این اندازه از ایرادات و اشکالاتِ فاحش و آشکار منتشر کنند. نمی دانم؛ شاید خودِ آقای عاکف قبل از انتشار کتاب اصلاً آن را مطالعه و مورد بازبینی قرار نداده اند! شگفتا از ایشان که نقدهای خیلی زیاد -و البته به جایی- به انتشاراتی های دیگر و کتابهای دیگر دارند و خودشان اینطوری کتاب منتشر می کنند!

تعجب من از همان جلد صفحه شروع شد. جلدی که هرچقدر به آن نگاه کردم اسمی از راویِ آن ندیدم. و به جای اسم راوی -یعنی علیرضا دلبریان- اسم خود نویسنده را دیدم که زیر نام درشت کتاب خودنمایی می کند! گویی که این کتاب یک کتاب داستان یا یک کتاب شعر و یا هر چیز دیگری است که نویسنده اش جناب آقای محمد خسروی راد است و هیچ ربطی به علیرضا دلبریان و جنگ ندارد! و این را به هرکس که نشان می دادم کمی می خندید و می گفت اگر این کار را به من سپرده بودند هم اینطور درنمی آمد!

اگر کتاب را به قصد تورُّق باز بکنید چیزی می بینید که به شگفتی شما می افزاید. و آن هم این است که هر صفحه ای را که باز کنید بالای آن صفحه نام -الحق و الانصاف- زیبای جناب نویسنده -محمد خسروی راد- را می بینید. یعنی باز هم به جای اینکه اسم راوی کتاب گذاشته شود اسم نویسنده آن بالا "خودنمایی" می کند! (و اصلاً شاید من دارم اشتباه می کنم و این کتاب نه کتاب خاطرات آفای دلبریان   بلکه کتاب واقعاً مال خود آقای خسروی راد است؟! و شاید من الکی دارم برای این کتاب نقد می نویسم! البته اگر این کتاب از خود ایشان -یعنی آقای خسروی راد- باشد هم نمی توان ایرادهای دیگر را نادیده گذاشت. و بهتر است که حداقل برای کتاب خودشان کم نگذارند و برای چاپ بعدی خیلی خیلی جدّی تر کتاب را مورد بازبینی قرار دهند.)

جلد صفحه را  با تحیّر و سرگردانی و تعجّب کنار می گذاریم و می رویم سر بخت مقدمه. معمولاً در مقدمه ی کتابها چند نکته را یادآور می شوند. در اینجا ما به نکته های دیگر کاری ندارم و می رویم سر نکته ی خودمان! نکته ی خودمان هم کسی نیست جز علیرضا دلبریان. کدام دلبریان؟ همان دلبریان که منِ مخاطب امکان دارد او را نشناسم و کتابش را شاید به توصیه ی یکی از رفقا تهیه کرده ام و می خواهم در مرحله ی اول بدانم که: "اسم دلبریان چیست؟ فامیلش چیست؟! نام پدرش چیست؟ کجا به دنیا آمده؟ کجا درس خوانده؟ اصلاً هرجا درس خوانده، چی خوانده؟ یا مثلاً کی و کجا متولد شده؟" وقتی اینها را فهمیدم حالا با یک دید کاملتر و بازتر می نشینیم به خواندن اصل کتاب. و این اطلاعات را معمولاً در مقدمه می آورند تا مخاطب راوی را بشناسد. اما من هرچقدر که دنبال یک چنین اطلاعاتی بودم آنها را پیدا نکردم. اطلاعات اولیه از صاحب کتاب یک نوع سلام علیک راوی با خواننده است. یعنی همانجا که راوی دست مخاطب را می گیرد و دستش را با گرمی فشار می دهد و به او لبخند می زند.(و حالا دارم مطمئنتر می شوم که این کتاب کتابِ خاطرات آقای دلبریان عزیز ما نیست!)

به ویراستاری افتضاح کتاب هم اشاره ای بکنم که چقدر در این کتاب نقطه ها و ویرگول ها و علامات بی جا وجود داشت. طوری که عملاً خواننده را دچار اشتباه می کرد. همچنین اشتباه های مختلف تایپی سرشار بود.(مثلاً یک جا  نام یکی از شخصیت ها را با دو-سه ویراش نوشته بودند و خیلی جالب شده بود:"سیبلیان/ سیبیلیان". از آوردن عینی اشکالات دیگر اجتناب می کنم و می گذرم. البته اگر نویسنده بخواهد حاضرم دومرتبه کتاب را بخوانم و ضمن لذت بردن از خاطرات صمیمی حاجی همه ی آنها را در کتاب یادداشت کنم. البته با توجه به قیمت کتاب خود نویسنده باید یک "روایت دلبری" دیگر  لطف کند. چون ۹۰۰۰هزار تومان پول ندارم که بروم کتاب بخرم و بعد بنشینم خط-خطی اش کنم!

بحث اصلی من درباره ی متن کتاب و خاطرات است. اینکه: نویسنده متن حاضر را بر اساس چه مبنا و معیاری در کتاب گنجانده؟ خاطرات بر اساس چه "دید"ی جدا و ویرایش و تنظیم و بعد در کتاب چیده شده اند؟ خیلی دوست دارم که خود آقای خسروی راد بیایند و من را توجیه کنند. اگر نظر من را بپرسند می گویم که آقای خسروی به دلیل دل صاف و پاکی که دارند و از سر عشقی که به شهدا دارند، فقط برای انجام مسئولیت و وظیفه آمده اند این کتاب را به سامانِ بی سامانی رسانده اند و غیر از آن هیچگونه مبنا و معیاری نداشته اند جز دل پاک خودشان. کارهای دلی هم اگر بدون توجه و تخصص و ریزبینی و مشورت انجام شود یعنی الفاتحه...!

نویسنده با آوردن خاطره ی اول نشان داده که قصد دارد از کودکی دلبریان شروع کند و کم-کم با داشتن یک سیر منطقی و خواندنی برسد به دوران نوجوانی و کم-کم برسد به دوران جوانی و کم-کم برسد به چگونگیِ به جبهه رفتن و کم-کم بپردازد به چگونگی ادامه دادن سالهای جنگ و چگونه معاون جلیل شدن و چگونگی عملیاتها و آموزشها و  ... . اما در کمال شگفتی می بینی که چند صفحه ی بعد سر از سپاه درمیاوری! و تو بدون اینکه بفهمی دلبریان بچه ی کجاست و کجا و چطوری به دنیا آمده و چند تا داداش و خواهر داشته و توی چه شرایطی بزرگ شده و بدون اینکه دنیای کودکی او را درک کنی وارد جنگی می شوی که خانمان برانداز است و خانمان سوز. همچنین می توانست اطلاعات خیلی ارزشمندی از زمانی که دلبریان در تبلیغات بوده به دست ما بدهد. همه می دانند که تبلیغات جبهه خودش یک دنیای دیگر دارد که ثبت فعالیتهای آن خیلی مهم و مورد توجه است. تبلیغات لشگرها به عنوان یکی از حوزه های مهم دفاع مقدس که هنوز حقش در ادبیات دفاع مقدس ادا نشده در این کتاب هم مورد غفلت واقع شده.

آقای نویسنده! ما باید با راوی دوست شویم. باید آنقدر ما را در کوچه های زندگی و ذهنیِ او چرخ می دادی تا با او احساس رفاقت کنیم و به گوشه های مختلف زندگی او سر بزنیم و آشنا شویم تا اگر بعداً حرفی زد با گوش دل بشنویم و باور کنیم(البته منظور من از گوشه های زندگی مسائل شخصی  و خصوصی نیست. که آن هم تا حدودی در نظر هست. خصوصی را همان فردی و شخصیتی می گیریم) آقای نویسنده! شما می توانستی آرامتر این راه را بروی تا ما با اخلاقیات راوی خو بگیریم. آقای نویسنده! بارها و بارها توی این کتاب که شما زحمتِ آن را کشیده اید از یک فضا وارد یک فضای دیگر می شویم و این ما را شُکّه می کرد. از یک خاطره با یک معنا و محتوا وارد یک خاطره با یک فضایِ کاملاً متفاوتِ دیگر می شدیم. انگار دهها صفحه به ابتدا و انتهای کتاب رفته ایم. چرا؟ جناب نویسنده! خیلی از خاطرات پایان بندی اصلاً خوبی نداشت. در کمال بی سلیقگی خاطره به اتمام می رسید. در حالی که می توانست کمی پیشتر و یا کمی جلوتر به پایان می رسید تا مخاطب از خاطره "خاطره" ی خوشی در ذهنش می ماند. اشاره ای هم به انتخاب اسم خاطرات می کنم و می گذرم. درواقع خیلی از اسمهای خاطران خلاصه ی خوب و جامع و شاملی برای خاطرات نبودند. یعنی اسمها به هیچ وجه معنای اصلی خاطره را بدهند. من مانده ام که نقش شما به عنوان نویسنده در این کتاب چه بوده؟ مگر نویسنده همان کسی نیست که کتاب را به دقّت مورد بازبینی قرار می دهد تا دارای "صورت" و "سیرت"ی یک دست و زیبا باشد؟ مگر نویسنده کاستیهای زبان راویِ را پر نمی کند و قدرتمندی زبانِ راوی را بیشتر نمی کند؟ مگر نویسنده همان کسی نیست که دستی به سر و رو و ابتدا و انتهای کتاب می کشد که کتاب با فرم و زبان یکدست و خاصی به مخاطب عرضه شود؟ مگر نویسنده زبان و ادبیاتِ کتاب را غنی و زیبا نمی کند؟ پس بفرمایید که چرا من هیچگونه تلاشی از شما برای اینها ندیدم؟!

همه ی تأسف و ناراحتی من برای این است که خوب می دانم کتاب دلبریان چقدر می توانست خوب باشد. آنقدر خوب که یکی از بهترین های کشور بشود. دلبریانی که من این سالها شناختم و پای صحبتهایش بزرگ شدم و درس گرفتم به معنای واقعی کلمه "جعبه ی پری از اطلاعات جنگ" بود؛ چه خاطرات شهدا و رزمندگان و سلوک روحی و اخلاقی آنها -که برای امروز ما درس است- و چه اطلاعات تخصصی از نحوه ی اداره ی جنگ؛ به این دلیل که خود او در یک سطح متوسط و خوبی در جنگ به ایفای نقش پرداخته و به قول خودش ذهن حسابگر و چموشی داشته و تلاش می کرده از همه چی سر در بیاورد.

به نظر من بهترین روش برای تدوین و نگارش کتاب دلبریان می توانست به شیوه ی کتاب های دیگری مثل "نورالدین پسر ایران" و "کوچه ی نقاشها" و خیلی کتابهای خوب و موفق دیگری باشد که مبنایشان را بر اساس سیر زندگی راوی گذاشته اند و بر مبنای زمان آرام و آرام به پیش رفته اند. یعنی از تولد راوی تا کودکی او و چگونگی اوضاع خانواده و تدریس و بعد نوجوانی و خاطرات آن سالهایش و بعد خاطرات و شرایط جوانی تا سربازی و شروع خدمتش در دفاع مقدس و نقش هایش در جنگ و توضیح چگونگی عملیاتها و آموزش ها و مجروحیت هایش و باقیِ قضایا. که البته انجام چنین کاری حتماً نیاز به تمرکز و کار و برنامه و مشورت های بیشتر و تحقیق گسترده تری دارد. و کسی که بخواهد این کار مهم و پر دردسر را قبول کند باید تمام فکر و ذهنش را برای این کار بگذارد. نوشتن دلاورمردی های شهدا آنقدر ارزش دارد که ما نخواهیم به راحتی از کنار آن بگذریم و خودمان را به یک کار حداقلّی و ساده راضی کنیم.

خداراشکر دلبریان خودش خوب می داند که این حرفها چه اهمّیت بالایی دارند و از زمانی که یادم می آید هرجا که برای سخنرانی می رود یک ضبط کننده ی حرفه ای صدا  -رکوردر- هم با خودش می آورد تا بعداً از صوت سخنرانی ها استفاده کند. خود آن صوتها یک منبع قوی برای یک کار جدید و نو است. صوتهایی که شاید از صد و دویست ساعت هم گذشته باشد و گوش کردن و تدوین کردن آنها حوصله ای می خواهد که فقط خود شهدا باید عنایتش کنند! چنان که نویسنده ی محترم می توانست برای غنی شدن کارش از آن صوتها هم استفاده کند و بهره ببرد. بنده به دلیل اینکه با خیلی از خاطرات حاج علیرضا اشنا بودم خیلی خوب فهمیدم که چقدر استفاده کردن از آن صوتها می توانست به بهتر شدن این کتاب کمک کند. بارها شده است که حاج علیرضا یک داستان را در جاهای مختلف از دیدهای مختلف نقل کرده. اگر نویسنده حوصله ی بیشتری به خرج می داد می توانست با گوش کردن آن صوتها و با در نظر گرفتن نقلهای مختلف داستانها متن نهایی داستان را تدوین کند و خاطره را با جزئیات دقیقش در کتاب جای دهد.

و اما حرف آخر درباره ی کتاب:

خدا می داند که در نوشتن این مطلب هیچ غرضی نبوده الّا اینکه تلنگری باشد که کار شهدا را به راحتی و بدون حساست و ریزبینی انجام ندهیم. جدا از اینکه شدیداً و جداً توصیه می کنم که جناب ناشر آقای عاکف و نویسنده ی محترم آقای خسروی راد کتاب را برای چاپ بعدی یک ویرایش دوباره و همراه با یک تحول اساسی منتشر کنند -و دقیقاً همین توصیه را به برادر بزرگ و دوست داشتنی ام حاج علیرضا می کنم که نگذارد چاپ بعدی به همین کیفیت باشد- باید عرض کنم که با همین کتاب عاشق روح بزرگ و روحانی جلیل شدم و ساعتها همراه با تحیّر کتاب را مطالعه کردم. زیباترین روایتهای کتاب مال زمانی بود که حاجی با تمام وجود از عشقش -جلیل- حرف می زند. این صفحاتِ کتاب -که کم هم نیستند و جا به جا از جلیل یاد می شود- از زیباترین و با تأثیرترین قسمت های کتاب بودند. خیلی کار خوبی بود که اسم کتاب شد "روایت دلبری". همچنین باید در آخر اشاره بکنم که طرح جلد هم خوب بود و یادآور شهدای غواص. آن حبابهایی که طراح جلد بالای کلمه ی "روایت دلبری" کار کرده ما را می برد به دل هور و اروند و ... و این خیلی حس خوبی به آدم می دهد. چیزی که حال آدم را خراب می کند همان است که ابتدای نوشته عرض کردم: خودنمایی کردن اسم نویسنده به جای اسم حاج علیرضا دلبریان زیر نام کتاب؛ که هنوز دارم تعجب می کنم از اتفاقی که افتاده!

حرف آخر را به حاجی می زنم که خیلی خیلی دوستش دارم و بارها گفته ام که خاک پایش هستم. این را نه برای خودشیرینی و نه برای تملّق می گویم بلکه حقیقتاً به او مدیونم. مدیون هستم هم برای سالهای حماسه و جنون و جنگ که جور نبودن من را کشیده و جانانه از دین و ایمانمان دفاع کرده و هم برای سالهای بعد از جنگ که جانانه از آن سالها گفته تا یادمان نرود که این مرز و بوم چه سالهای سخت و زیبایی را داشته؛ تا یادمان نرود که به چه کسانی و برای چه مدیونیم؛ تا خیلی چیزها را بدانیم و راهی که شهدا رفته اند را ادامه دهیم و باری که روی زمین است را بردایم؛ تا بدانیم که همیشه سختی بوده و شهدا هم اوج سختی ها را تحمل کردند و ما هم باید تحمل کنیم. من به او و به خیلی های دیگر مدیون هستم و همین جا برای بار چندم اعلام می کنم که:

حاجی جون! ما تو رکابتیم...

./.  این متن توسط حاج علیرضا دلبریان خوانده شده و تقریباً به صورت زیادی با من هم نظر بوده. "تقریباً" را عرض کردم تا شاید اگر جایی اختلافی هم داشتیم اشتباه نکرده باشم.

./.  وبسایت حاجی دلبریان : روایت های فابریک جنگ

./.                                  دانلود کلیپهای صوتی معرکه از حاجي

بروید به ادامه ی مطلب